Joan den astean aurkeztu zuen Bizkaiko Foru Aldundiak Euskal Herrian publiko egindako arte paleolitikoaren azken aurkikuntza. Bi bisonte eta zaldi buru bat, Lea-Artibai eskualdeko Lumentxa mendiko leizean.
Joseba Ríos eta Diego Garate arkeologoen aurkikuntza 2012an gertatu zen. Arkeologo hauetako baten izena (Garate) errepikatzen da duela gutxi izandako beste aurkikuntza handi batean: Altxerriko kobazuloko margo askoz ere zaharragoak.
Kasu batean eta bestean, denborak edo ondorengo giza-interakzioak aldatutako hormetan, marra eta margo originalak berrikusteko teknikak erabili izan dituzte arkeologoek. 
Argazkiak.org | Blokietan 2© cc-by-sa: ades
Lumentxa aski ezaguna da espeleologoentzat, eta bisita ugari dituen koba da. Goiko irudi honetan, ADES espeolologia taldekoak ikusten ditugu 2010eko argazki batean (artikuluan Garratxa ikusiko duzue, haitzuloaren izena hori baita; mendiari esaten zaio Lumentxa edo Lumentza), eta begira daude, hain zuzen, parean duten margotutako harrira. Baina ez ikerlariek ikusitako bisonteei, baizik eta bertan dauden grafitoei, izan ere URIBE eta beste izen horiek okupatzen dute harriaren parte handienak. 
Margo hauek gehienak 1868tik honakoak dira. Isabel II.a Espainiako erreginak orduan bisitatu zuen leizea, ohitura baitzuen Lekeition oporrak egiteko (I. Errepublika proklamatu zuenean, erbestera ihesa ere Lekeitiotik egin zen).
Orduan ez zekiten askorik arte paleolitikoaz: 1879an topatu zituzten Kantabrian Altamirakoak, eta ez ziren benetakotzat jo 1902. urtera arte. Eta artea egon arren ere, paretetan grafito eta izenpeak uztea, tamalez, 19. mendean hasi eta 20. mendean ere jarraitu izan duen ohitura da. Gaur egunean, espeleologo taldeak arduratsu ibiltzen dira, baina arriskurik bada oraindik ere. Oier Gorosabel espeleologo eta ADESeko partaideak esan du Eibartarrak posta-zerrendan:
"Pasiatzera sartzen dan jentia ez da arriskutsua, ez dabe ezer hondatzen. Pinttau be, gero eta gitxiago pinttatzen da (ondiok ba dagoz artaburu batzu, halan be). Benetako arriskua arkeologuetara jolasten ibiltzen dan jentia da: zientziarako material pillua galtzen da halan, testuinguruik kanpo etarata (estratigrafia orijinalak, pieziak berak baiño informaziño gehixago emoten dau askotan), eta jakiña, museora barik norbere etxera eruanda."
Lumentxakoari buruzko informazio osoa, Kobie aldizkariko PDF honetan aurkituko duzue.
Margoak datatu dituzte magdaleniar aroaren amaieran, duela 14.000 eta 12.000 urte inguru da hori. Adi denbora eskalari, hori gertuago baitago guregandik, Lumentxakoa Altxerriko lehoinabarretik dagoena baino.
Uste dugu arkeologo talde hauek erabiltzen ari diren azterketa zehatz eta teknikekin, Euskal Herriko kobazuloetan arte paleolitikoaren aztarna gehiago aurkituko dituztela aurrerantzean. Erreplikak egiteko moduko gauza espekatkularrak zaila izango da, baina pentsatzekoa da bisonte, zaldi eta beste animalia batzuk, milaka urtez ikusi gabeak, "ber-margotuko" dituztela zientzialari hauek beren ikerketen bidez.